19 Eki HİTİT SARAYINDA MEŞHUR BİR KÜRT SEYİS, KİKULİ
HİTİT SARAYINDA MEŞHUR BİR KÜRT SEYİS, KİKULİ
Ali Husein Kerim
1906-7 yıllarında arkeologlar Hititlerin başkenti Ḫattuša’da (Boğazköy) kazı yaptıkları sırada at terbiyeciliği hakkında çivi yazılı iki tablet bulurlar. Bu tablêtî yazan ya da yazdıran kendi adını “Mitanili seyis (at terbiyecisi) Kikuli” diye belirtmiştir.
Mitani asıllı (Mitaniler Kürtlerin atasıdır) uzman bir seyis olan Kikuli M.Ö. 15. Yüzyılda yaşamış ve Hititlilere at yetiştiriciliğini öğretmiştir. Kikuli, insanlık tarihinde atların terbiyesi hakkında talimname yazan ilk kişidir. Hazırladığı tablet 1080 satırlık olup ilk satırları bundan 3000 yıl önceki Kürtçe ile yazılmıştır. Doğal olarak bu tablet Hititlilere hitap ettiği için onların dilinde yazılmıştır (Kürtçe Hititçeye yabancı değil). Günümüzde at yetiştiriciliği uzmanlık dalı mensupları Kikuli’nin bu talimnamesini “Atların sağlığı ve terbiyesi” olarak adlandırmaktadırlar.
At yetiştiriciliği uzmanlarına göre, Kikuli’nin uyguladığı teknikler günümüzde uygulananlarla aynıdır. Kikuliye göre bir atın terbiyesi için en az 214 gün gerekir. Tablete atların kalacağı yer, terledikten sonra örtünmeleri, ne zaman arpa, yulaf, saman ve ot verileceğini ayrıntılı olarak belirtmiştir. Hatta kramp veya rigid olmamaları için gerekli önlemler bile bu tablette var. Ham yada yeni terbiye edilecek olan atların aşamalı olarak günde ne kadar mesafe ve hızla koşturulacağına da atıfta bulunuyor.
1991 ve 1992 yılları arasında Avustralya’nın New England Üniversitesinde, Dr. Nyland’ın öncülüğünde Kikuli’nin talimnamesi aynen uygulanmış, ve 7 aylık süreden sonra başarılı sonuçlar elde edildiğine şahit olunmuştur.
Kürtler Kikuli adına yabancı değiller. Çünkü günümüzde bile aynı isim kullanılmaktadır.
Örneğin: Kek Kuli, Quli, Kak Kulik, Guli, Kakilo, Kikilo vb. isimler.
Kikuli’nin Talimnamesi şöyle başlıyor:
Mitanice (eski Kürtçe) KUB I 13 I 1 f nolu tabletinden: 1. satır: UM.MA Ki-ik-ku-li LÚa-aš-šu-uš-ša-an-ni
2 satır : ša kur URUmi-it-ta-an-ni.
Türkçe tercümesi:
1. satır: At terbiyecisi Kikkuli
2. Satır: konuşuyor, Mitani ülkesinden
Kikuli’nin eski Kürtçesiyle günümüz Kürtçesini karşılaştırma:
| Kikuli’nin sözleri | Günümüz Kürtçesindeki biçimi |
| UM.MA | Sümerce logogram olup şahısların konuşmasını ifade ediyor. Günümüzde Sorani lehçesinde em(e) ben Logogrameke sumerî ye û axaftina kesan destnîşan dike. Ango ev, filankes. Di zaravayê sorankî de wek em(e) tê bilêvkirin. |
| LU | Sümerce olup bütün çivi yazılarında insanı işaret eder. Günümüz Kürtçesinde “lo” olarak telafuz eder ve erkekler için bir çağrı sözcüğüdür. “Lo, lawo! – Hey oğul!” |
| aaššuu-ššaanni | Mitanice asp/esp/hespzanî, sêyîsanî, yani ‘atustası, seyis’ demektir. |
| ša | Türkçe’deki ayrılma, uzaklaşma halinin –den, -dan ekileridir. Günümüz Kürtçesinde bu hal – ji edatı ile ifade edilir. |
| kur | Sümerce bir logogram olup ülke, yer belirmek için kullanılır. Günümüz Kürtçesinde kûre (ocax) anlamında kullanılmaktadır. |
| URU | Bir Sümer logogramıdır ve ülke anlamındadır. |
| URUmi-it-ta-an-ni | Mitani Ülkesi, Kürtçesi Kûra (welatê) Mîtaniyan olarak söylenir. |
| Sonuç olarak:: | Ki-ik-ku-li LÚa-aš-šu-uš-ša-an-ni ša kur URUmi-it-ta-an-ni. O Mitani ülkesinden at terbiyecisi Kikulidir. Em/ev Kek kulî sêyîsê ji kûra mîtaniyan e. |
Yazıtta var olan Kürtçe diğer sözcükler:
| Mitanice | Yeni Kürtçe | Türkçe |
| aika-ṷartanna | awertayek weribanek | Birinci tur |
| okunmuyor | ………. | ……………………. |
| tera-ṷartanna | hîre awertan hîre weriban | Üçüncü tur |
| okunmuyor | …………. | ………………. |
| panza-ṷartanna | pênc awerta pênc weriban(din) | Beşinci tur |
| okunmuyor | ………… | ……………… |
| šatta- ṷartanna | heft awertan heft weriban(din) | Yedinci tur |
| naṷa- ṷartanna | neh awertan | Dokuzuncu tur |
Not:
awertan: parça, bölüm, ayrılmış bir bölüm
weribandin: dönüş, dolaşım, çevirim
Bibliografie:
A. Kammenhuber, Hippologia hethitica (1962)
Ann Nyland, The Kikkuli Method of Horse Training, Kikkuli Research, Armidale, 1993.
Ann Nyland, The Kikkuli Method of Horse Training: 2009 Revised Edition, Maryannu Press, Sydney, 2009.
Peter Raulwing, “Zur etymologischen Beurteilung der Berufsbezeichnung assussanni des Pferdetrainers Kikkuli von Mittani”, Anreiter et al. (eds.), Man and the Animal World, Studies in Archaeozoology, Archaeology, Anthropology and Paleolinguistics in memoriam S. Bökönyi, Budapest (1996), 1-57. (in German)
Frank Starke, Ausbildung und Training von Streitwagenpferden, eine hippologisch orientierte Interpretation des Kikkuli-Textes, StBoT 41 (1995). (in German)
SOSYAL MEDYADA PAYLAŞ:
SOSYAL MEDYADA TAKiP ET:
YORUM YOK